تحلیل زبان بدن رییس‌جمهور هنگام سخنرانی در سازمان ملل

شرق نوشت: از این ‌رو در سخنرانی افراد مشهور به ‌ویژه سیاست ‌مداران هر سه پارامتر محتوا، لحن و زبان بدن مورد توجه قرار می‌گیرد، زیرا بررسی و مطابقت این سه‌ مؤلفه با هم بر اثرگذاری سخنان آنها می‌افزاید.

برای افرادی که سخنرانی ‌های پیشین روحانی را در سال ‌های گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل مشاهده کرده‌اند، این سخنرانی مؤثرترین سخنرانی وی بوده است؛ هم به این دلیل که پس از صحبت ‌های ترامپ و نتانیاهو همه مشتاق شنیدن پاسخ و واکنش رئیس ‌جمهور روحانی بودند و هم به این دلیل که چارچوب نوشتاری و بیانی سخنرانی منجر به اثرگذاری بیشتر آن شده بود.

در مقایسه با سخنرانی ‌های پیشین و به طور مشخص اولین سخنرانی روحانی در همین جایگاه، تفاوت ‌های بسیاری به نظر می‌آید. در میان ٤٨ تصویری که در پایگاه اطلاع‌ رسانی دولت منتشر شده، در تصاویری که به‌ وضوح می‌توان صورت روحانی را مشاهده کرد، رضایت، شعف، جدیت، تعجب و در جایی کمی خشم قابل تشخیص است.

وقتی درباره دستاوردهای دولت در برجام می‌گفت، آرامش و طمأنینه در کلام وی پیدا بود. از سوی دیگر استفاده از جملاتی کوتاه با ترکیب ‌های متضاد ولی مرتبط مانند تعریف اعتدال که از ساختار «اعتدال یعنی... و نه...» و «جمهوری اسلامی در پی... و نه...» علاوه بر اینکه به سخنران امکان تنفس راحت‌تر در حین ادای پی ‌در پی کلمات را می‌دهد، از سویی دیگر با کاربرد مناسب وقفه و سکوت میان جملات بر اثرگذاری لحن سخنران می‌افزاید. اگرچه شاید بهتر بود هنگام بیان موارد سلبی کمی لحن محکم ‌تری به کار برده می‌شد، اما رعایت عدم تقابل آوایی با لحن تند سخنرانی ترامپ از موارد قابل توجه در این سخنرانی است که حتی لحظه‌ای وارد تقابل صدایی نمی‌شود. حتی آنجا که درباره نقض برجام سخن می‌گوید، از لحن و آهنگ صدا مراقبت می‌کند تا جلوه زمخت تهدیدی نداشته باشد.

بسیاری از شنوندگان فارسی‌زبان که سخنرانی‌های روحانی را قبلا مشاهده کرده‌اند، او را در محافل داخلی و به‌ویژه در ایام تبلیغات انتخاباتی، سخنرانی ماهر می‌دانند، اما در بررسی سخنرانی‌ های وی در مجمع عمومی سازمان ملل، این تبحر و مهارت تا همین سخنرانی اخیر وی به این میزان قابل مشاهده و استنباط نبوده است. در این سخنرانی رد لحن آهنگین و مصمم وی بیش از گذشته قابل دریافت است.

در میانه نخست سخنرانی و تا قبل از آنکه به صحبت‌های اخیر ترامپ واکنشی نشان دهد، چرخش سر و تقسیم مساوی نگاه بین راست، چپ و میانه سالن کاملا رعایت شده بود. اما همین چرخش سر به هنگامی که سخن از رنج اسارت یهودیان و نقش ایرانیان در رهایی آنان به میان آمد، تنها محدود به قسمت راست سالن و چپ خودش شد. در تحلیل حرکات چشم در زبان بدن، وقتی فردی قصد یادآوری گذشته را داشته باشد، به چپ خود نگاه می‌کند. در برخی موارد اگر فرد به هنگام ذکر رویدادی تاریخی، چشم ‌هایش به راست منحرف شود، می‌توان بر صحت‌وسقم ادعایش تردید وارد کرد.

بالابردن ابروها و کشیدگی پیشانی وقتی از این صحبت می‌شود که ایران نه می‌خواهد مذهب و نه امپراتوری پیشینش را بگستراند، نشان از مطابقت زبان بدن و گفتار دارد که منجر به باورپذیری بیشتر می‌شود. درعین‌حال استفاده از ترکیب ‌‌های واژگانی مناسب مانند «رقص شمشیرها» و «کوله سربازان» که هر دو بار معنایی مشخصی را به مخاطب یادآوری می‌‌کند، در کنار استفاده از نام شاعرانی که در عرصه جهانی شناخته ‌شده‌اند با چاشنی وقفه کوتاه و ملایمت صورت، بر اثرگذاری جمله «پس چه نیازی به فتح جدید داریم» می‌افزاید.

ایستادن بدون تکان‌های اضافی بدن از دشواری ‌های سخنرانی به صورت ایستاده است. تکنیکی که برای این منظور باید بر آن تبحر داشت، تقسیم وزن بدن به صورت مساوی روی دو پا است تا از خستگی یک سمت بدن و به دنبال آن حرکات اضافی که ممکن است حواس مخاطب را پرت کند، جلوگیری کند. در حین سخنرانی دیده می‌شود که گاهی تکیه بر سمت راست بدن بیشتر می‌شود و از این ‌رو افراد مقابل و سمت چپ سخنران بیشتر مخاطب حرف ‌های او قرار می‌گیرند. اما درست زمانی که روحانی وارد بخش مهم صحبت‌ هایش درباره اهمیت مجمع عمومی و شأن آن می‌شود، دوباره بدن در حالت تعادل قرار می‌گیرد و نگاهش به کل سالن جلب می‌شود.

شاید اشکال مهم در جایی بود که برخی جملات را تند‌تند ادا می‌کرد و برای تمرکز بیشتر فقط سر را به بالا می‌آورد و دوباره به متن برمی‌گشت که صحبت از میانمار و فلسطین نیز در همین حین ادا شد. در قسمت پایانی سخنرانی، اگرچه شمرده ولی تند درباره اقتصاد ایران صحبت می‌کرد و لحنش امیدبخش و مطابق با شکوفایی اقتصادی بود. یکی از دلایلی که این اشکالات را موجب می‌شود، تأکید بر استفاده از خیل عظیمی از موضوعات در یک سخنرانی ٣٠دقیقه‌ای است. ازاین‌رو شاید هرگز نتوان انتظار داشت که سخنرانی بدون روخوانی از متن با طیف عظیمی از موضوعات ممکن باشد.

یکی از ویژگی‌های مهم سخنرانی روحانی، پایان واضح جملات بود. مخاطب در حین سخنرانی با جمله‌های کش‌دار و طولانی غافلگیر نمی‌شد و می‌توانست حدس بزند که جمله و حتی سخنرانی رو به پایان است. او سخنرانی‌اش را با «دعوت می‌کنم» و «ما می‌توانیم» به پایان رساند که هر دو جمله ساختار مثبت و تأثیرگذاری داشتند.

برخلاف عادت پیشین، دست به عمامه نزد و به هنگام خداحافظی از حرکت سر استفاده کرد که رسمی‌‌تر است. هنگامی که روی صندلی قبل و بعد سخنرانی نشسته بود، دست‌ها را صاف روی پا قرار داد، پاها را قفل نکرد و با وجود بلندی لباس، نشستن رسمی و اصولی او قابل مشاهده بود. موقع خداحافظی با رئیس جلسه سه بار دست را هم تکان دادند و در برابر دو زن هیئت ‌رئیسه نیز خم‌شدن سر به ‌قدری بود که جانب ادب و احترام رعایت شد. درک و فهم میزان تأثیرگذاری هر سخنرانی بدون لحاظ ‌کردن نشانه‌ های آوا و بدن سخنران ممکن نیست. از این ‌رو بیراه نیست که برخی سخنرانی اخیر روحانی را بهترین سخنرانی او در سازمان ملل می‌دانند. همان ‌طور که اشاره شد، بیش از ادوار پیشین، به جنبه ‌های بدنی، آوایی و گزینش کلمات توجه شده و این امر نشانگر حضور مشاوران حرفه‌ای در کنار رئیس ‌جمهور است.